9–16 marca Dni Tischnerowskie w Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku

Źródło: Tygodnik Powszechny, fot. E. Lempp

9 marca godz. 18 wykład OBCOWANIE. WOBEC KRYZYSU WSPÓLNOTOWOŚCI

15 marca godz. 17 debata praktyki godności i solidarności

16 marca godz. 18 wieczór wspomnień tischnerowskie inspiracje

szczegółowy program w rozwinięciu

Dni Tischnerowskie w Gdańsku

termin | 9–16 marca 2016

miejsce | ECS, pl. Solidarności 1

wstęp | wolny

Niewykluczone, że najwięcej z nas pamięta go z zawadiackiej góralskiej teorii poznania: „są trzy prawdy: święta prowda, tyż prowda i gówno prowda”. Tymczasem ks. Józef Tischner – duchowny katolicki, duszpasterz opozycji, filozof, wybitny intelektualista i myśliciel społeczny – dał podwaliny duchowe etyce solidarności, wspólnego życia według nowych zasad.

Z okazji 85 rocznicy urodzin ks. Józefa Tischnera zapraszamy na DNI TISCHNEROWSKIE W GDAŃSKU, spotkanie dedykowane pamięci, filozofii i współczesnej recepcji myśli ks. Józefa Tischnera.

Inicjatywa nawiązuje do odbywających się od 2000 roku Dni Tischnerowskich w Krakowie. Organizatorzy przedsięwzięcia są Europejskie Centrum Solidarności oraz Instytut Kaszubski, przy współpracy ze Stacją Polskiej Akademii Umiejętności w Gdańsku i Duszpasterstwo Środowisk Twórczych.

Film przygotowany na potrzeby wystawy stałej ECS z wykorzystaniem materiałów archiwalnych Video Studio Gdańsk, muzyka: Marek Kuczyński → oglądaj

O związkach ks. Józefa Tischnera z s/Solidarnością → czytaj

Wystąpienia ks. Józefa Tischnera podczas I Zjazdu NSZZ Solidarność → słuchaj

PROGRAM

9 marca, środa / godz. 18.00

Obcowanie. Wobec kryzysu wspólnotowości | wykład Krzysztofa Czyżewskiego

miejsce | biblioteka ECS

wstęp | wolny

Krzysztof Czyżewski – praktyk idei, animator kultury, poeta i eseista, współtwórca Ośrodka „Pogranicze – sztuk, kultur, narodów” w Sejnach oraz Fundacji Pogranicze – przyjrzy się z głębokiemu kryzysowi wspólnotowości. Po wykładzie odbędzie się dyskusja z publicznością.

Europa przypomina coraz bardziej wioskę z filmu Wernera Herzoga „Szklane serce”, w której utracono tajemnicę konstytuującą życie mieszkańców, a prorocy wieszczą nadejście końca świata. Rozpaczliwie poszukujemy kozła ofiarnego, pod ręką mając imigrantów i podejrzliwie spoglądając na muzułmanów. Nie zbudujemy racjonalnego gruntu dla przyszłości okopując się na własnym brzegu. Zdaniem Krzysztofa Czyżewskiego, możemy tego dokonać jedynie wspólnie z innymi, obejmując tu i teraz całe sąsiedztwo i udzielając gościny. W tym stwierdzeniu nie chodzi o doraźne uzasadnienie potrzeby zmierzenia się z wielką falą przychodźców, która wywołała europejski kryzys. Chodzi o odwieczną tajemnicę wspólnoty, która ustanawia się w pełni tylko dzięki obecności obcego. Dlatego „obcowanie”.

Wykład, to kolejna odsłona cyklu Gdańskie Wykłady Solidarności

więcej o Gdańskich Wykładach Solidarności | www.ecs.gda.pl/wyklady

12 marca, sobota / godz. 12.00

Józef Tischner, „Etyka solidarności” | publikacja w domenie publicznej

W domenie publicznej w ramach wolnych licencji dostępny stanie się esej ks. Józefa Tischnera „Etyka solidarności”, opublikowany jako e-Book i dostępny za darmo w dwóch najpopularniejszych formatach cyfrowych (ePub, Mobi).

szukaj | www.ecs.gda.pl/Wydawnictwo

13 marca, niedziela / godz. 12.00

miejsce | kościół św. Jana w Gdańsku

Msza sprawowana będzie w intencji dziękczynno-błagalnej: za życie ks. Józefa Tischnera i więcej Tischnerów na te trudne czasy. Liturgii będzie przewodniczył abp Tadeusz Gocłowski, biskup senior.

Dobre myśli z twórczości ks. Józefa Tischnera przywoła aktor Ryszard Ronczewski.

15 marca, wtorek / godz. 17.00

Praktyki godności i solidarności | debata

miejsce | ECS, sala wystaw czasowych

wstęp | wolny

Wychodząc od tischnerowskiej „Etyki solidarności” pragniemy zastanowić się nad kluczowymi dla współczesności ideami godności i solidarności, bez których nie uda się wyjść z kryzysu społeczeństw, którego jesteśmy dziś świadkami. Głównymi tematami debaty będą: godność – jako podstawowe pojęcie współczesnego uniwersalizmu w czasach postuniwersalistycznych, solidarność – jako cnota kardynalna, współzależność – jako główna relacja społeczna, praca i dialog – jako praktyki godności i solidarności prowadzące do wytwarzania tego, co wspólne, a także rozwój – jako społeczny wysiłek, polegający na zapewnieniu każdemu możliwości realizacji swojego potencjału.

Debatę poprowadzi Edwin Bendyk, publicysta tygodnika „Polityka”, autor koncepcji spotkania.

Dyskutanci

Sławomir Adamczyk / ekspert działu branżowo-konsultacyjnego NSZZ Solidarność

dr Agata Czarnacka / filozofka, redaktor naczelna serwisu Lewica24.pl

dr Krystian Szadkowski / filozof, adiunkt w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu

16 marca, środa / godz. 18.00

Tischnerowskie inspiracje | wieczór wspomnień

miejsce | ECS, audytorium

wstęp | wolny

Wieczór otworzymy filmem „Góral w sutannie” (2001) – pierwszym filmowym portretem ks. Józefa Tischnera, autorstwa Adama Kinaszewskiego, dokumentalisty z Gdańska.

Po projekcji filmu zaprosimy do dyskusji o znaczeniu postaci ks. Józefa Tischnera dla polskiej religijności, kultury oraz jego roli w dobie społecznych i politycznych transformacji Polski. Jest nadziej, że dowiemy się m.in.: czy prawdą jest, że po tym, jak ks. Tadeusz Gocłowski otrzymał nominację na biskupa, ks. Tischner wysłał do niego telegram o treści: „Kto pod kim dołki kopie, sam w nie wpada”; co łączyło filozofa z Kaszubami; jaki miał udział w sprowadzeniu na Podhale maszyn rolniczych i czy zdarzało mu się spierać z Bogiem?

Podczas wieczoru wspomnień o ks. Józefie Tischnerze odczytane zostaną fragment jego tekstów.

Spotkanie poprowadzi prof. Cezary Obracht-Prondzyński z Uniwersytetu Gdańskiego. Na zakończenie – dyskusja z publicznością.

Goście

Kazimierz Tischner / brak ks. Józefa Tischnera

Wojciech Bonowicz / publicysta, poeta i dziennikarz, współautor „Alfabetu Tischnera” (2012), autor biografii „Tischner” (2001) oraz „Kapelusz na wodzie. Gawędy o księdzu Tischnerze” (2010)

abp Tadeusz Gocłowski / biskup senior

prof. Józef Borzyszkowski / historyk, polityk, działacz kaszubski i przyjaciel ks. Józefa Tischnera

prof. Mieczysław Ronkowski / inżynier, zaangażowany w inicjatywy pamięci o ks. Józefie Tischnerze

O związkach ks. Józefa Tischnera z s/Solidarnością

„Najgłębsza solidarność jest solidarnością sumień” – niedługo po Sierpniu ’80 mówił ks. Józef Tischner.

Wielki strajk z Sierpnia ’80 zastał ks. Józefa Tischnera za granicą, w Austrii i we Włoszech, gdzie finalizował pracę nad książką o spotkaniu marksizmu z chrześcijaństwem „Polski kształt dialogu”. Odwiedził również Jana Pawła II, którego wykładów z katolickiej etyki społeczne słuchał jeszcze jako student.

„Jedliśmy z Papieżem kolację, kiedy włoska telewizja pokazała zdjęcia z Gdańska” – wspominał ks. Tischner po latach. – „Brama strajkującej Stoczni. Tłum ludzi. Na sztachetach stoczniowego płotu pozatykane bukiety kwiatów. Kamera najeżdża na bramę i między tymi kwiatami pokazuje portret Jana Pawła II. A ten Papież siedzi obok mnie. Skulił się. Nie powiedział słowa. Myśmy też zamilkli. Nie było jeszcze wiadomo, jak to się wszystko skończy. Powszechne było przekonanie, że to on nabroił. A z drugiej strony powszechna była też nadzieja, że ponieważ jest tam Jego portret, portret Papieża, ludzie nie będą się zabijali”*.

19 października 1980 roku do Krakowa przybyli przywódcy organizującego się w strukturach związku zawodowego Solidarność, m.in. Anna Walentynowicz, Lech Wałęsa i Marian Jurczyk. Witało ich tysiące mieszkańców miasta. Mszę na Wawelu odprawił kanonik wawelski ks. Stanisław Czartoryski. Tischnera poproszono o wygłoszenie homilii. Na Wawelu, w cieniu królewskich grobów, Tischner zdefiniował „solidarność” słowami: „Jeden drugiego ciężary noście”. Dodał: „Najgłębsza solidarność jest solidarnością sumień”. Mówił: „Słowo «solidarność» skupia w sobie nasze pełne niepokoju nadzieje, pobudza do męstwa i myślenia, wiąże ze sobą ludzi, którzy jeszcze wczoraj stali od siebie daleko. (…) Słowo «solidarność» przyłączyło się do innych, najbardziej polskich słów, aby nadać nowy kształt naszym dniom. Jest kilka takich słów: «wolność», «niepodległość», «godność człowieka» – a dziś «solidarność». (...) Solidarność nie potrzebuje wroga lub przeciwnika, aby się umacniać i rozwijać. Ona zwraca się do wszystkich, a nie przeciwko komukolwiek. (…) Trzeba zrobić porządek w domu. Właśnie to, co trzeba zrobić, zespala i pobudza do czynu. Zespala głębiej i trwalej niż strach przed wrogiem. Chcemy być narodem zespolonym, ale nie zespolonym strachem. Chcemy, aby nas jednoczył nasz najprostszy ludzki obowiązek. Przeżywamy dziś niezwykłe chwile. Ludzie odrzucają maski, wychodzą z kryjówek, ukazują prawdziwe twarze. (...) Jesteśmy dziś tacy, jacy naprawdę jesteśmy. (…) To, co przeżywamy, jest wydarzeniem nie tylko społecznym czy ekonomicznym, lecz przede wszystkim wydarzeniem duchowym”.

Ten tekst ks. Tischnera stał się zaczątkiem cyklu esejów publikowanych na łamach „Tygodnika Powszechnego”, w których wyjaśniał filozoficzne źródła podstawowych pojęć życia społecznego, takich jak: „praca”, „dialog”, „wspólnota”, „demokracja”, „zdrada”, „strajk” „gospodarowanie”, „przeciwnik”, „ojczyzna”.

Jesienią 1981 roku artykuły te ukazują się w formie książki pod tytułem „Etyka solidarności”, po stanie wojennym wznawianej częstokroć w drugim obiegu i tłumaczonej na wiele języków.

Tymczasem w Gdańsku trwały przygotowania do I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ „Solidarność”, który miał się odbyć w Hali Olivia. Pierwszą turę zwołano na 5–10 września, drugą zorganizowano w dniach 26 września – 7 października. Ks. Józef Tischner został do Gdańska zaproszony. Każdy zjazdowy dzień rozpoczynał się mszą, dwie homilie Józefa Tischnera włączono do oficjalnych materiałów zjazdowych.

Sześć lat później, podczas pierwszej wizyty w Gdańsku, Jan Paweł II w homilii na Zaspie przywołał słowa św. Pawła adresowane do Galatów, a cytowane przez ks. Tischnera w homilii wawelskiej: „Jeden drugiego brzemiona noście”.

Ks. Józef Tischner zmarł 28 czerwca 2000 roku. Jan Paweł II na wieść o jego odejściu przysłał do Krakowa telegram: „(…) Głęboko odczuwam stratę tego Kapłana, który był człowiekiem Kościoła, zawsze zatroskanym o to, by w obronie prawdy nie stracić z oczu człowieka, którego Bóg wybrał, umiłował i odkupił, i który oczekuje zbawienia. (…) Filozof i teolog, który był otwarty na człowieka, a równocześnie nigdy nie zapominał o Bogu. Stworzył duchowe podstawy etyki solidarności, która dziś nadaje kierunek trudnym zmaganiom narodu polskiego o taki kształt demokracji, w której byłaby respektowana godność każdej osoby ludzkiej”.

* Adam Michnik, ks. Józef Tischner, Jacek Żakowski, „Między panem a plebanem”, Wydawnictwo Znak, 1995